THÔNG TIN VỀ CÂY MƯỚP ĐẮNG
Mướp đắng còn gọi là khổ qua, lương qua, cẩm lệ chi. Từ “khổ qua” thường được dùng nhất, vì khổ là đắng, còn qua là dưa. Tên khoa học Momordica charantia L., thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae).
Nó có nguồn gốc ở Châu Á, Châu Phi, được thuần hoá ở Ấn Độ. Người ta trồng lấy quả làm thực phẩm và lấy toàn cây để làm thuốc. Khi dùng làm thuốc chọn quả tươi màu vàng lục. Hạt lấy ở những quả chín, phơi hoặc sấy khô. Lá, rễ cây thường dùng tươi.
Trong quả mướp đắng có tinh dầu thơm, glucosid, saponin, alcaloid momordicin, các vitamin B1, C, caroten, các acid amin như adenin, betain… Hạt chứa dầu và chất đắng. Trong quả còn có các enzym tiêu protein.
TÁC DỤNG CỦA CÂY MƯỚP ĐẮNG
Theo Đông y, mướp đắng có vị đắng, tính hàn, không độc, tác dụng trừ nhiệt ở tạng phủ, thanh tâm, làm sáng mắt, bổ lao phổi. Hạt mướp đắng dùng ích khí, tráng dương. Lá dùng để chữa các chứng đơn độc, viêm da có mủ, rắn cắn. Ngoài ra, còn dùng chữa nhức đầu do phong nhiệt, trừ uất nhiệt và bạch đới. Thường dùng lá tươi 30-40g sắc uống hoặc dùng lá khô 10-15g tán bột hãm nước sôi hay hoà tan với rượu để uống trong ngày, vào lúc không no không đói quá.
Hoa được dùng để trị đau dạ dày do uất nhiệt. Ngày dùng 8-12g khô, tán bột, uống với nước sôi để nguội. Ngoài ra còn dùng để chữa lỵ, đau mắt.
Hạt thì được dùng để chữa trẻ em làm kinh co giật, ho, viêm họng, bổ thận, ích khí, tráng dương. Liều dùng người lớn 6-8g/ngày, giã nát, sắc uống hoặc tán bột mịn, hãm nước sôi để uống. Đối với trẻ nhỏ thì mài với nước hoặc với sữa mẹ 2-5 hạt rồi hấp hay chưng cách thuỷ, cho uống trong ngày, chia nhiều lần cách nhau 2-3 giờ. Cách này còn giúp trị trẻ em bị ho lâu ngày, có đàm nhiệt (đàm màu vàng, đặc, khó khạc).
Toàn cây nấu nước tắm trị trẻ em rôm sảy vào mùa nóng, phòng ngừa mụn nhọt; hoặc dùng quả tươi giã nát xát ngoài da cho trẻ.
Ngày nay người ta đang nghiên cứu sử dụng mướp đắng để điều trị bệnh đái tháo đường, ngăn ngừa các biến chứng của đái tháo đường, dựa vào tác dụng làm giảm glucose huyết của nó.
MỘT SỐ BÀI THUỐC DÙNG MƯỚP ĐẮNG
Viêm họng cấp và mãn tính: Hạt mướp đắng 12g, kim ngân hoa 16g. Hai vị sắc với 500ml nước còn lại 100ml, cho thêm chút muối, uống từng ngụm nhỏ, cách nhau 4-5 phút. Có thể nhai hạt nuốt nước từ từ.
- Kiết lỵ (nhiệt): Quả mướp đắng tươi 150-200g rửa thật sạch, giã nát vắt lấy nước, bỏ bã. Khi dùng hoà một nửa với nước sôi để ấm, uống lúc đói bụng, ngày uống hai lần.
- Mắt đau nhức do phong nhiệt: Quả mướp đắng 150-200g, nướng cháy, nghiền thành bột (hoặc hoa mướp đắng 20-30g), nấu với đăng tâm thảo (cỏ bất đèn) 20-30g, sắc với 750ml nước còn 200ml, chia hai lần uống trước bữa ăn.
- Trúng nắng phát sốt (trúng thử): Quả mướp đắng tươi, móc bỏ ruột bên trong rồi nhồi lá trà tươi (hoặc trà khô) vào, đem phơi trong bóng râm thoáng gió cho khô. Khi dùng lấy 12-16g nấu hoặc ngâm nước sôi để uống.
Lương y Đinh Công Bảy
