Chánh Niệm là gì?
Chánh niệm là năng lượng từ việc nhận thức và giác ngộ trước khoảnh khắc hiện tại. Đó là quá trình thực hành chạm tới sự sống một cách sâu sắc nhất, liên tục, trong mọi khoảnh khắc của cuộc đời thường nhật. Chánh niệm tức là thực sự sống, hiện hữu và hòa hợp với tất cả những gì xung quanh mình và điều mình đang làm.
– Thích Nhất Hạnh
Chánh niệm nghĩa là chú tâm theo một cách đặc biệt; có mục đích, trong hiện tại, và không phán xét. Nó có nghĩa là duy trì sự nhận thức về suy nghĩ, cảm xúc, giác quan của cơ thể và môi trường xung quanh trong từng khoảnh khắc.
Chánh niệm đồng thời cũng bao gồm cả sự chấp nhận, nghĩa là chúng ta chú tâm vào suy nghĩ và cảm xúc của mình mà không phán xét chúng – chẳng hạn như, chú tâm mà không tin vào chuyện có cách suy nghĩ hay cảm nhận “đúng” hay “sai” trong khoảnh khắc đó. Khi chúng ta thực hành chánh niệm, suy nghĩ của chúng ta hòa vào điều ta cảm thấy trong khoảnh khắc hiện tại, hơn là dằn vặt về quá khứ hay mường tượng về tương lai.
Dù có nguồn gốc từ thiền trong Phật giáo, một trường phái thực hành chánh niệm thế tục đã trở nên quen thuộc với đa số trong những năm gần đây, một phần là nhờ nỗ lực của Jon Kabat-Zinn và chương trình Giảm căng thẳng dựa trên chánh niệm (MBSR – Mindfulness Based Stress Reduction) mà ông đã phát động tại Trường Y của Đại học Massachusetts vào năm 1979. Kể từ đó, hàng ngàn nghiên cứu đã ghi nhận những lợi ích về sức khỏe thể chất và tinh thần của chánh niệm nói chung, truyền cảm hứng cho vô số chương trình nhằm áp dụng thực hành chánh niệm cho trường học, nhà tù, bệnh viện, trung tâm cựu chiến binh và hơn thế nữa.
Tại sao lại nên thực hành Chánh Niệm?
Nghiên cứu cho thấy thực hành chánh niệm, dù chỉ trong vài tuần, có thể mang lại nhiều lợi ích cả về thể chất, tâm lý và xã hội. Sau đây là ví dụ cho vài lợi ích phổ biến của thực hành chánh niệm trong nhiều trường hợp.
- Chánh niệm tốt cho cơ thể chúng ta: Một nghiên cứu cho thấy, sau chỉ tám tuần luyện tập, thực hành thiền chánh niệm đã cải thiện khả năng chống chọi bệnh tật của hệ miễn dịch.
- Chánh niệm tốt cho tinh thần chúng ta: Một số nghiên cứu cho thấy chánh niệm thúc đẩy các cảm xúc tích cực, đồng thời giảm bớt các cảm xúc tiêu cực và căng thẳng. Ít nhất một nghiên cứu cho thấy rằng nó có thể có hiệu quả tương đương thuốc chống trầm cảm trong điều trị trầm cảm và phòng tránh bệnh tái phát.
- Chánh niệm thay đổi não bộ của ta: Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chánh niệm giúp chất xám tại các phần của não liên quan tới học tập, ký ức, kiểm soát cảm xúc và khả năng đồng cảm tăng lên.
- Chánh niệm giúp ta tập trung: Nghiên cứu chỉ ra chánh niệm giúp chúng ta loại bỏ sự phân tâm và cải thiện trí nhớ cũng như kỹ năng tập trung.
- Chánh niệm nuôi dưỡng lòng trắc ẩn và vị tha: Nghiên cứu cho thấy luyện tập chánh niệm khiến chúng ta có xu hướng giúp đỡ người khác khi họ cần và tăng các hoạt động trong các mạng lưới thần kinh liên quan đến việc thấu hiểu nỗi khổ của người khác và điều chỉnh cảm xúc. Bằng chứng cũng cho thấy chánh niệm giúp ta yêu thương bản thân nhiều hơn.
- Chánh niệm cải thiện mối quan hệ: Nghiên cứu cho thấy luyện tập chánh niệm giúp các cặp vợ chồng hài lòng hơn với mối quan hệ của họ, khiến mỗi người cảm thấy lạc quan và thoải mái hơn, giúp họ chấp nhận và gần gũi với nhau hơn.
- Chánh niệm tốt cho những người đang làm cha mẹ và cha mẹ tương lai: Các nghiên cứu cho thấy nó có thể làm giảm lo lắng, căng thẳng và trầm cảm liên quan đến thai kỳ khi cha mẹ đang chờ đón con. Cha mẹ thực hành chánh niệm cho biết họ thấy vui vẻ hơn với các kỹ năng làm cha mẹ và mối quan hệ của họ với con cái, đồng thời con cái họ có kỹ năng xã hội tốt hơn.
- Chánh niệm tốt cho trường học: Có bằng chứng khoa học cho thấy giảng dạy chánh niệm tại các lớp học giúp học sinh giảm bớt các vấn đề về hành vi và bạo lực, cải thiện mức độ hạnh phúc và khả năng tập trung. Giáo viên được đào tại kỹ năng chánh niệm cũng có huyết áp thấp hơn, ít cảm xúc tiêu cực và triệu chứng trầm cảm hơn, đồng thời có lòng nhân ái và đồng cảm cao hơn.
- Chánh niệm giúp các nhân viên y tế đương đầu với căng thẳng: Thực hành chánh niệm giúp họ kết nối với bệnh nhân và cải thiện chất lượng sống nói chung. Nó cũng giúp những người làm trong mảng sức khỏe tâm thần giảm cảm xúc tiêu cực, căng thẳng, tăng cường các cảm xúc tích cực và tình yêu thương dành cho chính mình.
- Chánh niệm chống lại béo phì: Thực hành “ăn chánh niệm” sẽ khích lệ thói quen ăn uống lành mạnh, giúp mọi người giảm cân và giúp họ trân trọng thức ăn họ đang ăn.
Tiến sĩ Hà Vĩnh Thọ
– Giám đốc Chương trình của Trung tâm Tổng Hạnh phúc Quốc gia ở Bhutan
