Tổng Hạnh Phúc Quốc Gia (GNH – Gross National Happiness) đưa ra một mô hình mới là nền tảng giúp khám phá những lối tiếp cận thay thế về phát triển. Trong mô hình này, tầm nhìn về hạnh phúc xã hội là một lăng kính rộng mở để nhìn nhận tiến bộ của con người trong khuôn khổ những giới hạn hành tinh, nhằm đáp ứng những nhu cầu thiết yếu của tất cả mọi người thay vì ham muốn của một thiểu số. Phân tích kỹ hơn về mô hình GNH, ta thấy có bốn “trụ cột” chính tạo nên các khía cạnh cốt lõi của GNH:
1. Bảo tồn và phục hồi môi trường
Đến thời điểm này ta cần nhận thức rõ rằng bất kỳ hình thái phát triển mới nào cũng cần dựa trên nền tảng là sức khỏe và khả năng hồi phục của toàn bộ hệ sinh quyển. Môi trường lành mạnh là nhân tố thiết yếu cho sự sống còn của loài người cũng như tất cả các dạng sống trên Trái đất. Để duy trì và bảo vệ hành tinh của chúng ta, cần có các cơ cấu, nguyên tắc và chính sách như:
– Áp dụng nguyên tắc cẩn trọng;
– Các cơ chế đầu tư nhằm sửa chữa những thiệt hại đã gây ra và hỗ trợ tái tạo không gian xanh, sử dụng kỹ thuật phù hợp, phát triển năng lượng tái tạo, hạ tầng bền vững và nông nghiệp hữu cơ;
– Thiết lập cơ chế quản trị các tài nguyên chung của toàn thế giới như bầu khí quyển và đại dương;
– Cơ chế khuyến khích và xử phạt nhằm hạn chế sử dụng nhiên liệu hóa thạch và các tài nguyên không thể tái tạo.
Giá trị và nhận thức cốt lõi soi rọi mối quan hệ của con người với tự nhiên chính là trải nghiệm sâu sắc về sự phụ thuộc lẫn nhau của vạn vật, hay là “tương tức” (Interbeing), như thiền sư Thích Nhất Hạnh thường gọi.
2. Phát triển kinh tế xã hội bền vững và quân bình
Hiển nhiên phát triển kinh tế xã hội vẫn là một thành tố quan trọng của xã hội. Các nhu cầu vật chất cần được đáp ứng để tạo nền tảng lành mạnh cho những hoạt động khác của con người. Tuy nhiên, một lần nữa chúng ta hãy nhớ rằng kinh tế là để phục vụ cho hạnh phúc và an sinh của mọi người, và kinh tế chỉ có thể phát triển trong giới hạn của hệ sinh thái. Do đó, giá trị căn bản của hệ thống kinh tế phải là tình đồng loại dựa trên nhận thức rằng con người cần chia sẻ công bằng những tài nguyên được thiên nhiên ban tặng.
3. Giữ gìn và quảng bá văn hóa
Nhìn lại các nền văn minh cổ xưa, ta sẽ thấy được rằng văn hóa chính là nền tảng của xã hội. Ở châu Âu, cho đến thời Trung đại các nhà thờ và thánh đường luôn được đặt tại trung tâm thành phố. Nhưng trong thời hiện đại, các ngân hàng, trung tâm thương mại và tòa nhà văn phòng đã trở thành những biểu tượng mới, còn văn hóa đang dần trở thành một hệ thống thứ cấp trong nền kinh tế. Hệ quả là đời sống văn hóa ngày một nghèo nàn cho dù văn hóa, bao gồm khoa học, triết học, nghệ thuật và tâm linh, chính là trái tim của nhân loại. Chính ở những lĩnh vực này mà tinh thần sáng tạo của con người được thể hiện ra, còn giá trị ẩn bên dưới sự sáng tạo chính là tự do.
4. Quản trị tốt
Nhiều khảo sát đã chỉ ra rằng ở hầu hết các quốc gia, chính trị gia là nhóm người ít được công chúng tin tưởng nhất. Vì những nguyên nhân dễ hiểu, nhiều người cho rằng hoạt động chính trị chủ yếu phục vụ mục đích riêng của một nhóm nhỏ thay vì phụng sự lợi ích cộng đồng. Thật là một thực tế đáng buồn của thế kỷ 21 khi một sự nghiệp lẽ ra phải được coi là phụng sự vô vị lợi vì cộng đồng lại trở thành nỗ lực ích kỷ vì tiền bạc và quyền lực. Quản trị tốt đơn giản là cố gắng phụng sự lợi lạc của tất cả, và nhiệm vụ cao quý này cần được định nghĩa lại để thực sự đáp ứng nhu cầu của xã hội. Trên bình diện luật pháp, bình đẳng phải là giá trị định hướng để bảo đảm mọi người dân được đối xử công bằng.
Tóm lại, bốn trụ cột chính của Tổng Hạnh phúc Quốc gia có thể được hiểu là sự hiện thực hóa ba lý tưởng của cuộc cách mạng Pháp – tự do, bình đẳng, bác ái – trong bối cảnh rộng hơn khi sự tương liên là nền tảng cho sự sống con người trên Trái đất. Để hiện thực hóa được các lý tưởng này, cần có những chính sách tài nguyên thiên nhiên, con người, xã hội và kinh tế một cách có trách nhiệm để đảm bảo tính bền vững cho hiện tại và tương lai.
Tiến sĩ Hà Vĩnh Thọ
– Giám đốc Chương trình của Trung tâm Tổng Hạnh phúc Quốc gia ở Bhutan
